Voor wie dient u dit project in?

Ik ben zelf betrokken bij dit project

Indien u het project voor een derde voordraagt, wat is de naam van deze collega en voor welke organisatie werkt deze?

Anne Grashof (Gemeente Meierijstad)
Lanny Olie (Gemeente Meierijstad)

Voor welke organisatie werkt u?

Waterschap De Dommel

Is de innovatie slim bedacht en nog onder de radar (relatief kleine innovatie, maar mooie impact)?

Ja, dit is een slimme innovatie die nog onder de radar is.

Heeft de innovatie (onafhankelijk van de categorie waarvoor je de inzending indient) een aspect van digitale transformatie? Wordt er bijvoorbeeld slim gebruik gemaakt van data?

Ja, er wordt slim gebruik gemaakt van data.
Ten behoeve van de 0-situatie wordt van het gehele particuliere woningenbestand een inventarisatie gedaan door bewoners op locatie op te zoeken. Aan de hand van vragen wordt een database opgebouwd.
Hiermee krijgt de gemeente de verwerking van het hemelwater van bestaande particuliere bouw van de hele gemeente in kaart. Ook de wijze waarop woningen al zijn afgekoppeld, wordt vastgelegd. Voor deze inventarisatie maakt het Afkoppelteam gebruik van een speciale afkoppel-App. Elke afkoppeling wordt met een foto in de App verbonden aan het betreffende adres. Deze wijze van vastlegging is uniek voor een gemeente.
Gedurende de uitvoering van het afkoppelen wordt in de database bijgehouden waar en op welke wijze panden worden afgekoppeld. De resultaten worden jaarlijks vanuit de database op kaart geprojecteerd voor verantwoording aan de politiek en ge-upload op de gemeentesite.
Nadat de periode van 10 jaar is afgelopen, wordt vanuit de database het bestand opgemaakt van bewoners die niet zijn afgekoppeld. Aan hen wordt vervolgens een Waterzorgheffing opgelegd.

In hoeverre lost deze innovatie een probleem op? Wat is de impact van deze innovatie?

Wat levert het op:
• Ontvlechten van hemelwater uit de afvalwaterketen;
• Minder overstorten van het riool op het oppervlaktewater;
• Minder “water op straat”-overlast (c.q. minder maatregelen nodig om de capaciteit van het rioolstelsel te vergroten. Daarnaast minder afvalwater op straat tijdens extreme buien;
• Minder verdroging (aanvulling grondwatervoorraad);
• Minder hemelwater naar de zuivering dat het zuiveringsrendement verhoogt (op termijn is wellicht minder zuiveringscapaciteit nodig);
• “Leefbaardere” en klimaat robuustere bebouwde omgeving;
• Vergroten van het waterbewustzijn bij bewoners en bedrijven.
Een aantal van bovenstaande voordelen zijn (ook) voor de waterschappen van belang.

We praten in potentie over ruim 20.000 woningen die kunnen gaan afkoppelen. Dit geeft een gemiddeld dakoppervlak van 1,4 miljoen M² en is goed voor jaarlijks een besparing van 1,5 miljard liter regenwater per jaar dat niet meer naar de rioolwaterzuivering wordt getransporteerd. Daarmee wordt een forse bijdrage geleverd aan het doel en de ambitie van Waterschap De Dommel om 15 % minder regenwater in de rioolwaterzuivering te verwerken.

Hoe innovatief, creatief en vernieuwend is de innovatie?

• Elke gemeente zet zich op allerlei manieren in om ervoor te zorgen dat bewoners het regenwater gaan afkoppelen. Regentonacties, subsidies, informatie op de website, krantenartikelen etc. etc. Vooralsnog geven al deze acties marginale resultaten, waardoor het feitelijk afkoppelen honderden jaren duurt. Na het vergaren van heel veel informatie, interviews, gesprekken met bewoners, dorpsraden en ondernemers hebben we een uitvoerige analyse gedaan. Hiermee kwamen verschillende oorzaken naar voren die verantwoordelijk zijn voor de ontmoedigende resultaten. De aanpak van uiteenlopende acties zijn veelal ad-hoc en niet structureel.
• De subsidie is vaak te ingewikkeld (lees: te technisch) omschreven en ontmoedigt.
• Afkoppelen is op papier simpel maar in praktijk vaak een stuk ingewikkelder en vraagt om maatwerk.
• Er is geen ondernemer te vinden die bereid is om te helpen. De klus is te klein en daarmee financieel niet interessant genoeg om er voor langs te komen.
• Aangekoppeld op het riool werkt goed dus waarom het risico lopen dat je iets verkeerd doet en in de problemen komt.
• Wel of niet afkoppelen heeft geen impact op je leven. Drinkwater is goedkoop.
• Er is geen prikkel om het regenwater af te koppelen.

Het plan vraagt moed en doorzettingsvermogen omdat het plan ambitieus is om de volgende redenen.
• De grootschalige aanpak (ruim 20.000 koopwoningen en de huizen van de woningcorporaties).
• Het tijdspad van tien jaar (voorbereiding en afronding Meierijse Afkoppeltoer (MAT).
• De verandering die de rioolheffing gaat krijgen. Juridische verankering. Administratie Inrichten.
• Draagvlak van alle partijen die betrokken zijn bij deze verandering. Openbare ruimte, riolering, Duurzaamheid, Woningcorporaties, VvE’s, bedrijven, waterschappen, Provincie.
• Het doornemen van alle scenario’s van de MAT om verrassingen te voorkomen.
• Hoe gaan we om met situaties waarin het niet wenselijk is of gewoonweg niet mogelijk om af te koppelen?

Draagt deze innovatie bij aan meer kostenefficiëntie: hoe is de verhouding in kosten in geld en tijd en de (verwachte) impact van de innovatie?

Hoewel het in beeld brengen van baten van afkoppelen nog niet eerder is gedaan, hebben we door de Natuurverdubbelaars een onderzoek laten doen naar de kosten en de baten (MKBA) voor deze nieuwe manier van afkoppelen door inzicht te verkrijgen in de effecten van hemelwaterafkoppeling van woningdaken. In een eerste verkennende fase zijn de mechanismen van het afkoppelen van woningdaken in Meierijstad kwalitatief geanalyseerd. Vervolgens zijn de belangrijkste effecten geïdentificeerd, in kaart gebracht en kwalitatief onderbouwd.
Concluderend kan worden gesteld dat de maatregel van de MAT bijdraagt aan het tegengaan van verdroging en het verminderen van wateroverlast. Bovendien vergroot het bewustzijn over watergebruik bij burgers, en beperkt het overstorten. Daarnaast kan het afkoppelen van woningdaken besparingen opleveren voor bewoners en rioolwaterzuiveringsinstallaties.
Hoewel er kosten verbonden zijn aan de MAT (rond de € 20 miljoen), brengt deze maatregel voordelen met zich mee voor bewoners, ondernemers, de waterschappen en de gemeente, en levert het een bijdrage aan het verminderen van klimaatschade.

Volgens de Klimaatschadeschatter zal tot 2050 de gemeente Meierijstad klimaatschade krijgen van € 365 miljoen.

Concreet: Jaarlijks zal de besparing voor de rioolwaterzuiveringen rond de € 1,1 miljoen zijn. Tot 2050 is dit een besparing van € 30 miljoen. Een toename van hemelwaterinfiltratie in de bodem verbetert de sponswerking van de grond en tevens wordt er meer water toegevoegd aan de bodem. Hierdoor worden positieve effecten verwacht op de gemeentelijke beheerkosten.

Ter illustratie: In 2018, 2019 en 2020 was het extreem droog en zijn er veel planten en bomen in de openbare ruimte doodgegaan en zijn gazons verdroogd. De gemeente Meierijstad heeft in 2023 €385.000 uit de algemene risicoreserve gehaald om deze schade te dekken. Na afronding van de MAT wordt verwacht dat er rond de 15% aanvulling van het grondwater in de bebouwde omgeving zal ontstaan. Dit kan een gunstig effect hebben op de droogteschade voor funderingen.

Op welke manier draagt de innovatie bij aan de doelstellingen van de waterschappen om circulair, energieneutraal (en CO2-neutraal) te worden?

Al in 2007/2008 zijn in het kader van de Kaderrichtlijn Water (KRW) afspraken tussen gemeenten en waterschappen gemaakt over het afkoppelen van bestaande bouw. In de jaren er na werd duidelijk dat het tempo waarin dat gebeurt erg laag ligt. Intussen is ook duidelijk dat buien van karakter zijn veranderd door klimaatverandering, met enorme pieken in de afvoer tot gevolg.
Verder geven de waterschappen aan dat zij liever al dat hemelwater niet graag op hun zuiveringen ontvangen, omdat door verdunning het zuiveringsrendement veel lager komt te liggen.
Voordat we het regenwater afkoppelen maken we een Waterladder. Met deze Waterladder geven we een prioritering aan oplossingen die voor het afkoppelen ingezet kunnen worden. Omdat de voorkeur uitgaat naar bovengronds afkoppelen zetten we in om het regenwater op een zo eenvoudige mogelijke manier te realiseren. We gaan niet werken met infiltratiekratten of geperste steenwolsegmenten door de grote CO2 voetafdruk van deze materialen. Zie pdf: CO2 voetafdruk Meierijse Afkoppeltoer 2023
We verkennen ook naar mogelijkheden om een alternatief voor een waterspuwer of watertegel te ontwikkelen. Hierbij denken we aan een variabele vorm of een modulair systeem dat in elk type bestrating past.
Tevens gaan we het circulair gebruik van regenwater promoten door deze informatie gelijk naast de voorlichtingscampagne voor de MAT en de Waterzorgheffing te laten lopen. Bovenaan de Waterladder staat de opslagtank voor circulair gebruik van regenwater. Circulair gebruik van regenwater is de toekomst.

Is de inzending een voorbeeld van excellente samenwerking en participatie?

Praktijkervaring geeft belangrijke informatie. Er hebben veel gesprekken, interviews en rondleidingen plaats gevonden met collega gemeenten, beleidsmedewerkers, wethouders, projectleiders, rioleurs maar ook met ondernemers. Op de Vakbeurs Openbare Ruimte zijn er gesprekken met leveranciers gevoerd die innovatieve producten hebben ontwikkeld. We bezoeken de Embassy of Water tijdens de komende Dutch Design Week in Eindhoven. Zijn er interessante ontwikkelingen die we mogelijk kunnen gebruiken voor de MAT?
In verschillende gemeenten waar bewoners bij rioleringsprojecten zijn betrokken is uitgebreid veldwerk gedaan. We hebben huis aan huis aan gebeld (Laren (N-H), Haaksbergen, Bunschoten, Veenendaal, Beneden Leeuwen en Nijkerk) en gevraagd naar de ervaringen met betrekking tot de afkoppeling die is verzorgd door de aannemer. Zijn de mensen tevreden met de afkoppelingen? Wie zorgt er voor beheer en onderhoud?
Uit deze gesprekken komt naar voren dat zodra bewoners kosteloos een infiltratie voorziening krijgen aangeboden er weinig tot geen betrokkenheid is. Verschillende bewoners wisten niet eens waar precies de infiltratievoorziening in hun tuin was aangelegd. Over het onderhoud van de infiltratievoorziening kon geen bewoner iets vertellen.
De les die we hier uit kunnen halen is dat we ervoor moeten zorgen dat er meer betrokkenheid gaat ontstaan over het onderwerp water. Tijdens het opleveren van de afkoppeling door het afkoppelteam is er een contactmoment. Dit is het moment om een infographic te overhandigen. Deze infographic komt in vorm van een deurhanger die bedoeld is om in de meterkast op te hangen.
In deze deurhanger staan interessante weetjes over grondwater in de omgeving, gebruik drinkwater, hemelwater (als er een hemelwaterriool in de straat ligt waar stroomt dit hemelwater naar toe?) en vuilwaterverwerking (welke rioolwaterzuivering verwerkt het vuilwater uit hun straat?), maar uiteraard ook over onderhoud en beheer van de voorziening.
Al deze informatie draagt er aan bij dat het idee en het plan zo goed mogelijk wordt.

Daarnaast werkt Meierijstad voor dit project nauw samen met Waterschap De Dommel en Waterschap Aa & Maas