Wat is de thematische studie waterveiligheid?
De thematische studie waterveiligheid biedt inzicht in de urgentie én de kansen om Amsterdam minder kwetsbaar te laten zijn indien een overstroming plaatsvindt. Dit heet ook wel gevolgbeperking: het beperken van de gevolgen in termen van schade en slachtoffers. Ook het verkorten van de hersteltijd na een overstroming is een belangrijk doel. Een mogelijke overstroming door een dijkdoorbraak, of een clusterbui zoals in Limburg 2021, is een van de opgaven voor Amsterdam als het gaat om klimaatadaptatie. Deze thematische studie betreft een inhoudelijke bouwsteen voor verschillende (gemeentelijke) trajecten, er worden nog geen bestuurlijke keuzes in voorgelegd of gepresenteerd.
De thematische studie waterveiligheid bestaat uit twee delen. Deel 1 is gericht op gevolgbeperking in de ruimtelijke ontwikkeling en gebiedsontwikkeling: welke ruimtelijke en fysieke keuzes kunnen we maken als het gaat om de nieuwbouw- en transformatiegebieden van Amsterdam? Deel 2 betreft de bestaande stad: hoe kunnen we de bestaande wijken, buurten en werklocaties minder kwetsbaar voor overstromingen laten zijn? In de bestaande stad zijn met name de vitale en kwetsbare functies een thema, zoals de stroomvoorziening, telecommunicatie, infrastructuur en ziekenhuizen.
Waarom is het belangrijk voor Amsterdam dat het er is?
Door klimaatverandering en zeespiegelstijging staat het huidige watersysteem in Amsterdam en regio onder druk. Door de groei van de stad neemt de kwetsbaarheid voor overstromingen toe. Grote hoeveelheden water door een dijkdoorbraak of clusterbui zullen steeds moeilijker te verwerken zijn. Dit kan grote gevolgen hebben voor Amsterdam. Grote delen van de stad (zie figuur 1) kunnen (lang) onder water komen te staan. Diepe polders, zoals de Watergraafsmeer, zijn het meest kwetsbaar voor overstromingen.
Een overstroming veroorzaakt maatschappelijke ontwrichting, door onbereikbaarheid van de stad of delen ervan, ook voor de nood- en hulpdiensten, uitval van vitale functies, schade aan infrastructuur en bebouwing en lange hersteltijden. Dit leidt ook tot grote economische schade. Door gevolgbeperking te integreren in de gebiedsontwikkeling en bij vervanging van bijvoorbeeld de infrastructuur voor elektriciteit, kan deze maatschappelijke ontwrichting en economische schade gereduceerd worden.
Figuur 1: Verschillende overstromingskansen voor Amsterdam (kaart: Defacto stedenbouw, bron data: maximale overstromingsdiepte LIWO).
Wat kun je ermee ? Wat levert het je op?
De thematische studie waterveiligheid geeft een overzicht van de beschikbare informatie over overstromingsrisico’s en hoe deze geïnterpreteerd kan worden, vraagt aandacht voor de lange termijn-opgaven in het licht van zeespiegelstijging, vraagt aandacht voor vitale en kwetsbare functies in de stad, biedt een stappenplan voor projecten om te doorlopen (in deel 1) en bevat een toolbox met mogelijke maatregelen (in deel 1 en 2). De thematische studie besteedt ook aandacht aan het regionale niveau, waar samenwerking met de waterschappen, Rijkswaterstaat, de provincie en andere gemeenten van groot belang is om droge voeten te houden in Amsterdam.
Overstromingsrisico’s zijn zowel per gebied als per locatie beschikbaar. Als je werkt aan een nieuwbouw- of transformatieproject, of aan een specifiek gebouw of object in de openbare ruimte, kun je via het bovengenoemde stappenplan van deel 1 de stappen doorlopen om te zien welke overstromingsrisico’s er zijn. Ook kun je zien welke maatregelen nodig of kansrijk zijn om gevolgbeperking te integreren in je project. Dit voorkomt mogelijke toekomstige schades en/of slachtoffers in jouw project en kosten voor de stakeholders. In deel 1 is Haven-Stad als demonstratieproject opgenomen, en in deel 2 staan vier casussen die ook als voorbeeld kunnen dienen voor andere gebieden of locaties in Amsterdam.
Figuur 2: voorbeelden van dwarsdoorsneden uit de toolbox in deel 1 en deel 2
Hoe ziet het vervolgtraject eruit?
De bevindingen, het stappenplan en de toolbox zijn gericht op de praktijk van ruimtelijke ontwikkeling, gebiedsontwikkeling en herinrichting in Amsterdam. Doorwerking wordt beoogd in:
- Concrete gebiedsontwikkelingen, zoals Havenstad (integraal raamwerk) en andere stedelijke ontwikkelingslocaties uit de Omgevingsvisie. De gebiedsadviseurs duurzame gebiedsontwikkeling van R&D zijn hier belangrijke schakels in.
- Pilot gebiedsgerichte waterveiligheidsstrategie Zuidoost, waarbij de projectoverstijgende opgave samenhangende input oplevert voor afzonderlijke projecten. Deze pilot wordt in 2023 door R&D opgestart.
- Lopende trajecten, zoals de Ontwikkelstrategie 2035, de werkwijze ruimtelijke klimaatadaptatie (openbare ruimte), het integraal gebiedsplan (vervolg op bestuursopdracht nutsvoorzieningen), de energietransitie (vitale infrastructuur), Elektriciteit Voorziening Amsterdam (EVA) en de Verstedelijkingsstrategie MRA.
- Bestaande processen, zoals het Plaberum (ruimtelijke projecten), het PBI (infrastructuur en openbare ruimte) en de Watertoets. Het stedelijke programma klimaatadaptatie is hierin een belangrijke schakel.
- Samenwerkingen met partnerorganisaties, zoals de Veiligheidsregio, buurgemeenten, Metropoolregio Amsterdam (MRA), Provincie Noord-Holland, Deltaprogramma/-commissaris, Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Er is een deltaprogramma in oprichting voor het gebied Centraal-Holland waar Amsterdam onder valt (o.a. de zone Amsterdam-Rijnkanaal – Noordzeekanaal).
Waar kan ik de thematische studie waterveiligheid vinden?
De thematische studie bestaat uit twee rapportages die beide te vinden zijn op openresearch.amsterdam:
Voor interactieve informatie over overstromingsrisico’s, zie: https://www.klimaateffectatlas.nl/nl/kaartwijzer
De thematische studie is uitgevoerd in opdracht van het programma Duurzame Gebiedsontwikkeling, het programma Klimaatadaptatie Amsterdam en het programma Klimaatadaptatie Waterschap Amstel, Gooi en Vecht.
Wie kan ik hiervoor benaderen?
Heb je vragen of opmerkingen? Neem dan contact op met Gozewijn Bergenhenegouwen, Ruimte & Duurzaamheid, g.bergenhenegouwen@amsterdam.nl, 06 8362 3185, of met Rob Koeze van Waternet, rob.koeze@waternet.nl, 06 5253 4645.